Al tientallen jaren zijn economen geobsedeerd door het idee van ‘verlicht eigenbelang’, waarbij ze uitgebreide modellen bouwen op basis van de veronderstelling dat mensen rationele keuzes maken. Zakelijke en politieke leiders hebben deze modellen gebruikt om onder meer concurrentiestrategieën, compensatie, belastingbeleid en sociale voorzieningen vorm te geven.
Het is duidelijk dat de echte wereld veel complexer is dan dat. Houd rekening met de gevangenendilemma, een beroemd gedachte-experiment waarbij individuen die in hun eigen belang handelen, iedereen slechter af maken. In een breed scala van reële en experimentele contexten zullen mensen eerder samenwerken voor het algemeen belang dan puur eigenbelang nastreven.
We zijn bedraad om zowel samen te werken als te concurreren. Identiteit en waardigheid zullen ons handelen nog meer sturen dan het vooruitzicht op verlies of winst. Terwijl business schools generaties managers hebben opgeleid om aan te nemen dat ze resultaten kunnen optimaliseren door prikkels te ontwerpen, is de waarheid dat leiders die een gevoel van gedeelde identiteit en doel kunnen smeden, het voordeel hebben.
Het gevangenendilemma overwinnen
John von Neuman was een gefrustreerde pokerspeler. Ondanks dat hij een van de beste wiskundige geesten in de geschiedenis had die de kansen waarschijnlijk beter kon berekenen dan wie dan ook ter wereld, kon hij niet zeggen of andere spelers aan het bluffen waren of niet. Het was zijn falen in poker dat hem ertoe bracht te creëren spel theoriedie de strategieën van andere spelers berekent.
Naarmate het veld zich ontwikkelde, werd het uitgebreid met coöperatieve spellen waarin spelers ervoor konden kiezen om samen te werken en zelfs coalities met elkaar te vormen. Dat bracht onderzoekers van RAND ertoe om het prisoner’s dilemma te creëren, waarbij twee verdachten afzonderlijk worden verhoord en elk een strafvermindering tot bekentenis wordt aangeboden.
Zo werkt het: als beide gevangenen met elkaar samenwerken en geen van beiden bekent, krijgen ze elk een jaar gevangenisstraf tegen een lagere aanklacht. Als iemand bekent, komt hij er ongestraft vanaf, terwijl zijn partner 5 jaar krijgt. Als ze elkaar allebei verraden, krijgen ze elk drie jaar – samen de slechtste uitkomst van allemaal.
Merk op hoe vanuit rationeel oogpunt de beste strategie is om over te lopen. Het maakt niet uit wat de ene man doet, de andere kan hem beter verraden. Als beiden hun eigenbelang nastreven, worden ze slechter af. Het is een frustrerend probleem. Speltheoretici noemen het een Nash-evenwicht– een waarin niemand zijn positie kan verbeteren door een eenzijdige zet. In theorie zit je eigenlijk vast.
Maar in een breed scala van real-world contexten, variërend van de overlevingsstrategieën van guppy’s tot militaire allianties, wordt de samenwerking op geloofwaardige wijze gehandhaafd. In feite zijn er een aantal strategieën die succesvol zijn gebleken bij het overwinnen van het prisoner’s dilemma. Een, belde tit-for-tat, vertrouwt op geloofwaardige straffen voor afvalligheid. Nog effectiever is echter het opbouwen van een cultuur van gedeeld doel en vertrouwen.
Kin Selectie En Identiteit
Evolutionaire psychologie is een veld dat sterk lijkt op speltheorie. Het maakt gebruik van wiskundige modellen om uit te leggen welke soorten gedrag de beste evolutionaire resultaten opleveren. In eerste instantie lijkt dit misschien de utilitaire benadering die economen al lang hanteren, maar als je genetica combineert met natuurlijke selectie, krijg je een aantal verrassende antwoorden.
Denk aan het concept van kin selectie. Vanuit puur egoïstisch oogpunt is er geen reden voor een moeder om zichzelf op te offeren voor haar kind. Vanuit evolutionair oogpunt is het echter volkomen logisch dat ouders hun kinderen op de eerste plaats zetten. Groepen die de voorkeur geven aan kinderen hebben meer kans om te groeien en beter te presteren dan groepen die dat niet doen.
Dit is wat Richard Dawkins bedoelde toen hij genen egoïstisch genoemd. Als we de dingen vanuit het standpunt van onze genen bekijken, is het volkomen logisch dat ze willen dat we onszelf opofferen voor kinderen, die onze genen eerder kunnen verspreiden dan wij. Het effect zou logischerwijs ook van toepassing zijn op anderen, zoals neven en nichten, die waarschijnlijk onze genen dragen.
Onderzoekers hebben het concept van verwantschapsselectie ook toegepast op andere identiteitsvormen die geen betrekking hebben op genen, maar op ideeën (ook bekend als memes) in voorbeelden zoals patriottisme. Als het gaat om mensen of ideeën die we als een belangrijk onderdeel van onze identiteit beschouwen, hebben we de neiging om onze belangen veel ruimer te bekijken dan traditionele economische modellen zouden voorspellen.
Culturen van waardigheid
Niet alleen identiteit speelt een rol bij onze beslissingen, maar ook waardigheid. Houd rekening met de ultimatum spel. Eén speler krijgt een dollar en moet voorstellen hoe hij deze met een andere speler kan delen. Als het bod wordt geaccepteerd, krijgen beide spelers de overeengekomen aandelen. Als het niet wordt geaccepteerd, krijgt geen van beide spelers iets.
Als mensen puur rationeel zouden handelen, zouden aanbiedingen vanaf een cent routinematig worden geaccepteerd. Een cent is tenslotte beter dan niets. Toch tonen tientallen jaren van experimenten in verschillende culturen aan dat de meeste mensen geen cent accepteren. In feite worden aanbiedingen van minder dan 30 cent routinematig als oneerlijk afgewezen omdat ze de waardigheid en het zelfgevoel van mensen aantasten.
Resultaten van ultimatum-spel zijn niet uniform, maar variëren in verschillende culturen en recenter onderzoek suggereert waarom. In een studie waarin een soortgelijk spel met openbare goederen werd gespeeld, bleek dat zowel coöperatief als bestraffend gedrag besmettelijk is en zich verspreidt via drie niveaus van interactie, zelfs tussen mensen die geen direct contact hebben gehad.
Of we het nu weten of niet, we bouwen voortdurend ecosystemen van normen die gedrag belonen en straffen volgens de verwachtingen. Als we de cultuur waarin we opereren zien als vertrouwend en genereus, zullen we veel eerder samenwerken. Als we onze omgeving echter zien als moordend en hebzuchtig, zullen we geneigd zijn om dat gedrag op dezelfde manier te modelleren.
Een gedeelde identiteit en een gedeeld doel smeden
Vroeger waren organisaties veel hiërarchischer. De macht rustte op de top. Informatie stroomde omhoog, bestellingen daalden, werk werd gedaan en mensen werden betaald. Stimuleringsmaatregelen leken te werken. Je zou meer kunnen betalen en meer krijgen. Maar in de huidige markt is dat niet langer houdbaar, omdat het werk dat we moeten doen, wordt gedaan steeds minder routinematig.
Dat betekent dat we mensen nodig hebben die meer doen dan alleen taken uitvoeren, ze moeten al hun passie en creativiteit in hun werk stoppen om op hoog niveau te presteren. Ze moeten effectief samenwerken in teams en trots zijn op de impact die hun inspanningen hebben. Om dat op organisatieniveau te bereiken, moeten leiders hun mentaliteit veranderen.
Net zo David Burkus uitgelegd in zijn TED-talkmensen zijn prosociaal. De kans dat ze presteren is veel groter als ze begrijpen en zich identificeren met wie hun werk ten goede komt dan wanneer ze financiële prikkels krijgen of een grandioze visie krijgen. Evolutionaire psychologen hebben al lang vastgesteld dat altruïsme diep verankerd is in ons gevoel van stam.
De simpele waarheid is dat we mensen niet langer kunnen dwingen ermee te doen wat we willen Rube Goldberg-achtig structuren van wortelen en stokken, maar moeten mensen inspireren om te willen wat wij willen. Mensen zijn geen puur rationele wezens, die reageren op prikkels alsof het verkoopautomaten zijn die gewenst gedrag uitspugen wanneer de juiste knoppen worden ingedrukt, maar worden meer dan iets anders gemotiveerd door identiteit en waardigheid.
Leiderschap is geen algoritme, maar een praktijk van het creëren van betekenis door middel van vertrouwensrelaties in de context van een gedeeld doel.
Greg Satelliet is een transformatie- en veranderingsexpert, internationale keynote spreker en bestsellerauteur van Cascades: hoe een beweging te creëren die transformationele verandering stimuleert. Zijn vorige poging Innovatie in kaart brengenwerd geselecteerd als een van de beste zakelijke boeken van 2017. Je kunt meer over Greg leren op zijn website, GregSatelli.com en volg hem op Twitter @DigitalTonto
Wil je weerstand tegen verandering overwinnen? Schrijf je in voor de wekelijkse inzichten ontvangen van Greg vandaag!
foto door christelijke buhner Aan Unsplash
